P powszechna
P platforma
T transformacyjna
E energetyki
UCZELNIE
architektura A
podmiotowa P
i biblioteka B
platformy P

Roczny okres funkcjonowania platformy PPTE2050 (od jej powołania do życia na początku 2019 roku) ujawnia, że nie może się ona dłużej prawidłowo rozwijać bez współpracy z uczelniami. Chodzi przy tym przede wszystkim o współpracę w nowej strukturze kompetencyjnej, zdolnej odpowiedzieć na wyzwania napierające z dwóch stron. Od strony praktyki (która generalnie jest domeną doświadczenia) są to wymagania związane z wielką dynamiką procesów zachodzących już w „rzeczywistym” świecie; w tym wypadku sama praktyka (dla której charakterystyczne jest podejście badawcze indukcyjne) wymusza nową strukturę kompetencyjną współpracy uczelni; jest zrozumiałe, że pozostawianie praktycznej (badanej ex post) strony transformacji energetycznej w prawie wyłącznej gestii uczelni technicznych groziłoby katastrofą.

       Z kolei od strony koncepcji transformacyjnych (czyli od strony idei, dla których charakterystyczne jest podejście badawcze dedukcyjne, ex ante) bazą do rozważań nad nową strukturą kompetencyjną w Polsce jest w szczególności klasyfikacja dziedzin i dyscyplin naukowych 2018. W tym wypadku pojawia się niestety ważne pytanie, czy jest to baza adekwatna do potrzeb dokonującej się transformacji (czy baza ta będzie sprzyjać, czy umożliwi osiąganie pożądanych efektów transformacji).

       Jest jasne, że w pierwszym wypadku nie da się dłużej skutecznie, a przy tym efektywnie racjonalizować trajektorii transformacyjnej energetyki bez wyjścia, na terenie praktyki, z silosowego (sektorowego) podejścia charakterystycznego dla energetyki WEK. Tak jak w drugim wypadku nie da się osiągnąć pożądanych długofalowych efektów bez przekraczania, na wielką skalę, granic między dziedzinami i dyscyplinami naukowymi zadekretowanymi w klasyfikacji 2018.

Wejście Collegium Civtas na platformę PPTE2050 jest na pewno znakiem pożądanego przekraczania granic. Bardzo konkretnie oznacza ono przekroczenie granic między uczelnią techniczną i uczelnią, której domeną są badania społeczne. Uczelnią techniczną bazową dla platformy PPTE2050 jest w naturalny sposób Politechnika Śląska. To w tej uczelni od stycznia 2009 roku funkcjonuje na Wydziale Elektrycznym Konwersatorium Inteligentna Energetyka będące sukcesorem Konwersatorium Energetyka Przyszłości utworzonym w grudniu 2007 roku. Oczywiście, współpraca Politechniki Śląskiej i Collegium Civtas na platformie PPTE2050 (która sama jest niczym innym jak przekroczeniem wielu granic, w szczególności granic Konwersatorium IE), to dobry początek, ale niewystarczający. Potrzebna jest znacznie szersza współpraca uczelni.

Zwłaszcza, że klasyfikacja 2018 na pewno nie ułatwi konsolidacji kompetencji badawczych w uczelniach na rzecz transformacji energetyki WEK (paliw kopalnych) z roku 2020 w monizm elektryczny OZE w horyzoncie 2050. W szczególności, jeśli chcieć odnaleźć miejsce transformacji w klasyfikacji 2018, to jest nim jedynie dyscyplina inżynieria środowiska, górnictwo i energetyka, dopiero dziewiąta (ostatnia) w dziedzinie nauk inżynieryjno-technicznych, drugiej w klasyfikacji 2018. Bez wątpienia ta nazwa dyscypliny nie zachęca do odważnego myślenia o transformacji energetyki WEK. Raczej jest to kapitulacja autorów klasyfikacji 2018 na rzecz sprowadzenia transformacji do zabiegów oznaczających co najwyżej zmiany w trybie innowacji przyrostowych, a nie uczynienie z niej (transformacji) innowacji przełomowej.

Monizm elektryczny OZE byłby dobrą nazwą dyscypliny. Chociaż na tę nazwę jest jeszcze za wcześnie, to podkreśla się jej użyteczność z punktu widzenia potencjału konsolidacyjnego kompetencji uczelnianych, obejmującego potrzebę zaangażowania w transformację energetyki przynajmniej jeszcze jednej dziedziny w klasyfikacji 2018 (oprócz dziedziny nauk inżynieryjno-technicznych), mianowicie dziedziny nauk społecznych, z czterema dyscyplinami (na ogólną liczbę jedenastu dyscyplin w tej dziedzinie), mianowicie: ekonomia i finanse, nauki o bezpieczeństwie, nauki prawne, nauki socjologiczne. Konotacje nazwy monizm elektryczny OZE z filozofią (chociaż w tej sprawie trzeba być bardzo ostrożnym) są tu dobrą przesłanką dla pożądanego szerokiego zakresu konsolidacji.

Monizm elektryczny OZE jest w szczególności bardzo dobrą przesłanką do pożądanej konsolidacji kompetencji na rzecz transformacji energetyki w trybie innowacji przełomowej w obrębie dziedziny nauki inżynieryjno-techniczne. Konsolidacji obejmującej oprócz dyscypliny inżynieria środowiska, górnictwo i energetyka trzy dalsze dyscypliny, którymi są: automatyka, elektronika i elektrotechnika, informatyka techniczna i telekomunikacja, a także architektura i urbanistyka.

Wypada też podkreślić, że problem nazwy tego, co będzie wynikiem transformacji współczesnej energetyki nie pojawia się po raz pierwszy w historii. W tym kontekście warto przypomnieć, że historycznie wyróżnia się często: czas elektryczności (począwszy od połowy XVII wieku), elektryfikację (począwszy od końca XIX wieku) i elektroenergetykę począwszy od połowy XX wieku. Ta ostatnia nazwa, często zresztą skracana do nazwy energetyka (co w rozważaniach dotyczących transformacji energetyki, jako całości, jest niedopuszczalne) rodziła się nie bez bólu. Były próbowane inne nazwy, choćby takie jak elektrownictwo (Rozdział 5, najważniejszy, bo stanowiący prawie połowę podręcznika akademickiego Gospodarka energetyczna. Jan Obrąpalski. Państwowe Wydawnictwa Techniczne. Warszawa 1955); nazwa ta najprawdopodobniej była wywiedziona (pod presją potrzeb „transformacji”), tego co wcześniej nazywało się elektryfikacją z nazw wcześniej ukształtowanych „sektorów” energetycznych bazujących na paliwach kopalnych, mianowicie: gazownictwo i ciepłownictwo.

Oczywiście, jest sprawą całkowicie otwartą przyszłość nazwy monizm elektryczny OZE; decydująca będzie ta nazwa, którą zaaprobuje świat. Ale siła nazwy monizm elektryczny OZE jako heurystyki transformacji 2050 (wyniku finalnego transformacji, którego osiągnięcie jest antycypowane już powszechnie w horyzoncie 2050) i jako innowacji przełomowej transformacji 2020 (decyzji transformacyjnych, które trzeba podejmować w roku 2020) jest nie do podważenia. Dlatego na platformie PPTE2050 jest to nazwa wiodąca, zwłaszcza w przypadku potrzeb związanych z koniecznością nowej, rozległej konsolidacji kompetencji uczelnianych.

Jan Popczyk
3 stycznia 2020

1. Collegium Civitas